Details middagprogramma

Hier vindt u korte beschrijvingen van de presentaties en workshops die onderdeel uit maken van het interactieve middagprogramma.

De beschrijvingen zijn per categorie alfabetisch geordend. Een compleet overzicht van het programma vindt u hier.

 

OBJECTPRESENTATIES BENEDEN

Vrouw met gitaar en hondje (Jelma van Amersfoort, Eerste Schilderijenzaal, 14.00-15.00 uur)
Musicoloog Jelma van Amersfoort geeft een objectpresentatie over de tekening Bordurende vrouw in interieur van Willem Jozef Laquy (1738-1798). We zien op de prent een bordurende jonge vrouw in een mooie kamer. Aan de wand hangt een muziekinstrument, een soort gitaar. Er is nog veel meer te zien: een bas-viola da gamba, een hondje. Waren er gitaren in Nederland in de pruikentijd? Wat werd daarop gespeeld en door wie? Hoe klonk dat?

Wat meet een meter? (Fokko Jan Dijksterhuis, Ovale Zaal, 15.15-16.15 uur)
Barometer, hygrometer, notiometer, eudiometer, areometer, thermometer. De achttiende eeuw is de eeuw van het meten, bekroond in 1799 met de meter. Maar wat meet een meter eigenlijk? Een kistje in Teylers bevat niet minder dan 35 thermometers uit de late 18de eeuw en elk meet temperatuur op zijn eigen wijze. Wat waren de verschillen?

 “Van het Oostenrijks juk bevrijd”: de afzettingsceremonie van keizer Jozef II in Vlaanderen (Klaas Van Gelder, Numismatisch Kabinet, 14.00-15.00 uur)
In 1789 verjaagde een haastig opgetrommeld patriottenleger tot ieders verrassing de Oostenrijkse troepen uit de Zuidelijke Nederlanden. De Zuid-Nederlandse gewesten zetten de gehate keizer Jozef II af en stichtten een republiek. In het graafschap Vlaanderen gebeurde dat met saluutschoten, trompetgeschal, een feestelijke processie en publieke redevoeringen. Deze presentatie brengt het verhaal van deze bijzondere afzettingsceremonie (een feestelijke “ont-huldiging”) aan de hand van een kleine herdenkingsmedaille.

Europese beelden van China in de achttiende eeuw: het Livre de Chinois door Jean Pillement (Geert-Jan Janse, Eerste Schilderijenzaal, 14.00-15.00 uur en 15.15-16.15 uur)
De Franse kunstenaar Jean Pillement (1728-1808) is zonder twijfel een van de meest bereisde kunstenaars van de achttiende eeuw. Toch heeft hij het land waar hij de meeste inspiratie uit putte –  China – nooit zelf bezocht. In deze presentatie wordt aan de hand van een fraai ingekleurd exemplaar uit de collectie van Teylers Museum ingegaan op de prentserie Livre de Chinois door Pillement (Londen, 1758) en op Europese beelden van China in de achttiende eeuw.

De Würzburger fossielen van Johann Beringer (Frans van Lunteren, Tweede Fossielenzaal, 14.00-15.00 uur en 15.15-16.15 uur)
Een van de opmerkelijkste fossielenvondsten in de achttiende eeuw vond plaats in een groeve bij het Duitse universiteitsstadje Würzburg.  De hoogleraar Beringer hoopte er naam mee te maken. Dat deed hij ook, maar op een andere manier dan verwacht. Enkele van deze fossielen zijn later aangekocht door Teylers Museum.

De zondvloedmens (Ilja Nieuwland, Tweede Fossielenzaal, 14.00-15.00 uur en 15.15-16.15 uur)
Op een koude ochtend in 1811 zette de befaamde Franse geleerde Georges Cuvier zich in Teylers Museum aan het ontrafelen van het grote mysterie van de Homo diluvii testis: een overblijfsel van de zondvloed? Een krokodil? Of weer iets heel anders? Kijk mee naar Cuviers conclusie.

Kunst kijken (Michiel Plomp, Eerste Schilderijenzaal, 15.15-16.15 uur)
Met de aankoop van 1900 tekeningen van meesters als Michelangelo, Rafael en Claude Lorrain in Rome in 1790 werd een spectaculaire basis gelegd voor de kunstverzameling van Teylers Museum. Wat werd er tegelijkertijd aan Nederlandse tekeningen aangekocht? Hoe werden de tekeningen in die begintijd gebruikt en beleefd?

De ‘ongemeen groote’ elektriseermachine (Trienke van der Spek, Lorentz Lab, 14.00-14.20 uur en 15.15-15.35 uur)
In 1784 arriveerde de grootste elektriseermachine ter wereld in Teylers Museum. Directeur Martinus van Marum werd beroemd vanwege zijn experimenten ermee. Zelfs Napoleon kwam kijken. Sinds 2017 zorgt een levensgrote replica weer voor knetterende vonken.

Teylers Godgeleerd Genootschap gaat patriots (Cor de Vries, Numismatisch Kabinet, 15.15-16.15 uur)
In het najaar van 1790 is de Franse Revolutie in volle gang. Met belangstelling kijken de heren van Teylers Godgeleerd genootschap naar de gebeurtenissen. Is de roep om gelijkheid gerechtvaardigd? Moet er ook aan de ongelijkheid in de Nederlandse samenleving een einde komen? De prijswinnende verhandeling van H.C. Cras geeft het antwoord.

Bloedzuigers! (Ruben Verwaal, Ovale Zaal, 14.00-15.00 uur)
Aderlaten, dat is toch iets van de middeleeuwen? Onzin, zo laten de prachtige laatkoppen in Teylers Museum zien. Deze instrumenten uit de 18e eeuw waren anders dan hun voorgangers, want ze waren uitgerust met vacuümpomp. Deze mechanische bloedzuiger blies het aderlaten nieuw leven in.

Het topje van de Mont Blanc – De hoogste steen van Europa (Paul Ziche, Ovale Zaal, 14.00-15.00 uur en 15.15-16.15 uur)
Wat is zo bijzonder aan een stuk graniet van de top van de Mont Blanc? En zijn er überhaupt stenen op de top van de Mont Blanc, en niet alleen ijs en sneeuw? Het kleine stukje rots vertelt het verhaal van de eerste beklimming van de hoogste berg van de Alpen, van Teylers museum als een top-institutie in Europa, van het uitbreiden van 18^e-eeuwse wetenschappelijke  kennis naar de meest extreme regio’s – en waarom ook het wetenschappelijke publiek zo graag de meest extreme objecten wil zien.

  

OBJECTPRESENTATIES BOVEN

Vaderlandse rupsen (Esther van Gelder, Leeszaal, 15.15-16.15 uur)
Een tot voor kort anoniem handschriftje met rupsentekeningen in Teylers Museum blijkt het allereerste onderzoek van vader en zoon Sepp te bevatten. Deze twee getalenteerde kunstenaars-onderzoekers zouden in de tweede helft van de achttiende eeuw uitgroeien tot de belangrijkste producenten van prachtuitgaves over de nationale natuur.

Achttiende-eeuwse bestseller over Suriname (Roelof van Gelder, Opkamer, 14.00-15.00 uur en 15.15-16.15 uur)
In 1796 publiceerde de Schots-Nederlandse officier John Gabriel Stedman zijn boek over Suriname. Niet eerder was zo uitvoerig geschreven over geschiedenis, bestuur, flora en fauna, het leven van slaven en planters van deze kolonie. De prenten van gestrafte slaven en zijn verhouding met het slavenmeisje Joanna spreken nog altijd tot de verbeelding.

De verborgen praktijk van prijsvragen in de achttiende eeuw (Eleá de la Porte, Leeszaal, 14.00-15.00 uur)
Op 9 januari 1800 bedachten de leden van Teylers Tweede Genootschap een prijsvraag, met als onderwerp: Verdiende de achttiende eeuw het stempel ‘verlicht’? In deze presentatie vertelt promovendus Eleá de la Porte door welke hoepels winnaar Jan Brouwer allemaal moest springen voordat hij de gouden penning kreeg, want dat was geen gemakkelijk opgave. 

‘Uitgeschooten teekeningen van het legaat van Looten’ (Lex Raat, Leeszaal, 14.00-15.00 uur en 15.15-16.15 uur)
In augustus 1976 trof ik in de bibliotheek van Teylers een stapel vergeten aquarellen aan met afbeeldingen van vogels uit Sri Lanka en Indonesië. Het was het restant van de schenkingen van Joan Gideon Loten (1710-1789), voormalig VOC-gouverneur van Makassar en Ceylon, aan de Hollandse Maatschappij der Wetenschappen. Zijn collectie werd gebruikt door Linnaeus en Britse naturalisten.

Hogere viskunde (Didi van Trijp en Robbert Striekwold, Opkamer, 14.00-15.00 uur en 15.15-16.15 uur)
Wat wist men in de achttiende eeuw over vissen? Deze presentatie verhaalt over de ontwikkeling van de ichtyologie (een deftig woord voor de studie naar vissen) als vakgebied, aan de hand van een kast gevuld met prachtig geïllustreerde visboeken die allerhande kennis over deze glibberige wezens omvatten.

  

WORKSHOPS

Leer een achttiende-eeuwse hit zingen (Jelma van Amersfoort en Sigurd van Lommel, Tweede Schilderijenzaal, 15.15-16.15 uur)
Als je in de achttiende eeuw in Nederland op de hoogte wilde blijven van de nieuwste muziek, dan nam je een abonnement op een tijdschrift zoals het Musikaels Tydverdryf. Dan kreeg je elke maand nieuwe liedjes opgestuurd, die je echter nog wel zelf moest uitvoeren! Geletterde mensen konden echter zingen en noten lezen, en begeleidden zichzelf op klavecimbel, viola da gamba, luit of gitaar. Dat gaan we in deze workshop gezamenlijk in de praktijk brengen.
Sigurd van Lommel is een professionele zanger die onder meer heeft gestudeerd bij Andreas Scholl, en regelmatig soleert bij de cantorij van de Amsterdamse Westerkerk. Jelma van Amersfoort is musicoloog en doet onderzoek naar de gitaar in de achttiende eeuw. Sigurd en Jelma geven concerten als duo met achttiende- en negentiende-eeuws repertoire. Ze traden op in Frankrijk, Duitsland en Nederland.

Gevouwen briefgeheimen: Papieren privacy in de 18e eeuw (David van der Linden, Educatief Paviljoen, 14.00-15.00 uur en 15.15-16.15 uur)
Van Wikileaks tot sleepwet: we maken ons steeds meer zorgen over de privacy van onze gegevens. In de achttiende eeuw wisten mensen ook al dat correspondentie in verkeerde handen kon vallen. Om brieven te beschermen tegen ongewenste blikken, werd daarom een unieke technologie ontwikkeld, die we tegenwoordig letterlocking noemen: het vouwen en verzegelen van een brief op zo’n manier dat deze veranderde in een envelop die niet zomaar viel te openen. Onderzoek heeft uitgewezen dat er tientallen verschillende vouwwijzen bestonden, met verschillende niveaus van beveiliging. In deze workshop leert u als een heuse achttiende-eeuwer zelf brieven te vouwen en verzegelen.

Anamorfose maken (Annemarie Nibbering, Herenkamer, 14.00-15.00 uur en 15.15 tot 16.15 uur)
Een tekening die niemand begrijpt…totdat je er een spiegel bijhoudt, hoe kan dat? Ontdek het geheim en maak er zelf een. Wedden dat iedereen die je het laat zien, zijn ogen niet gelooft?

Brieven ontcijferen: ‘Ik koom om het jaar of 3 eens te Haarlem want ik ken daar niet teregt’ (Tanja Simons, Gehoorzaal, 14.00-15.00 uur en 15.15-16.15 uur)
Wat schreef de uit Haarlem afkomstige Anna in 1780 aan haar echtgenoot in India? In deze workshop gaan we haar brief ontcijferen. We krijgen een inkijkje in het familieleven van Anna en haar kinderen. Ook kijken we naar haar taalgebruik, en gaan we op zoek naar sporen van het Haarlems dialect van eind achttiende eeuw.