Lezingenreeks OVN – ‘De onderzoeker vertelt’

OVN, stichting ter bevordering van wetenschappelijk Onderzoek naar de geschiedenis van de Vrijmetselarij en verwante stromingen in Nederland organiseert een lezingenreeks ‘De onderzoeker vertelt’.

Programma februari-maart 2023

In Nederland en België zijn studenten, promovendi en academici uit allerlei disciplines betrokken bij onderzoek naar de geschiedenis van de vrijmetselarij. De stichting OVN wil kennisuitwisseling over dit vakgebied stimuleren en vakgenoten met elkaar in contact brengen. Daartoe organiseert zij in samenwerking met het Vrijmetselarij Museum te Den Haag de lezingreeks ‘De onderzoeker vertelt’. Steeds een andere student, promovendus of senior onderzoeker doet verslag van zijn/haar project en recente ontdekkingen. Deze bijeenkomsten bieden OVN-donateurs tevens de gelegenheid om kennis te maken het museum, met elkaar, het bestuur en andere geïnteresseerden. Hieronder een overzicht van komende data en sprekers.

26 februari 2023 – ‘De onderzoeker vertelt’: Arno van den Brand
‘Guiten en gekken. Adolph van Schweinitz en de vrijmetselarij, 1749-1754’
Over de vroegste geschiedenis van de Nederlandse vrijmetselarij is een citeercultuur ontstaan. Slechts zelden worden de oorspronkelijke bronnen geraadpleegd. In nieuwe publicaties worden bijvoorbeeld steeds dezelfde twee krantenartikelen over de oprichting van de eerste loges in Den Haag opgevoerd. Arno van Den Brand heeft met intensief onderzoek van 18de-eeuwse kranten 400 onbekende artikelen en 200 advertenties boven water gehaald. Een klein deel van deze berichten over had betrekking op de beginperiode en maakte het samen met een aantal advertenties vòòr 1737 mogelijk die vroegste geschiedenis van de vrijmetselarij in Nederland te herzien in onder meer het artikel ‘Duncan en Rotterdam’ (Thoth 2020).

De eerste decennia van de vrijmetselarij kenden een aantal bekende hoogte- en dieptepunten: ontstaan en verbod in Holland (1734-1735); de strijd van twee broers met de Nijmeegse kerkenraad (1752-1753) en de (her)oprichting van de Grootloge (1756-1757). Dat zich tussen de gebeurtenissen in Holland en Nijmegen nóg een conflict heeft afgespeeld was tot nu toe onbekend. Daarover gaat deze lezing.

Over de spreker: Arno van den Brand was materiaalspecialist archeologie en korte tijd docent geschiedenis. Momenteel is hij werkzaam als zelfstandig onderzoeker en auteur. Sinds 1989 verricht hij onderzoek naar vrijmetselarij. Dit resulteerde in een afstudeerscriptie over het verbod van 1735 (Universiteit Utrecht, 1993) en 19 publicaties over de vrijmetselarij. De nadruk ligt op de 18de eeuw. Zo schreef Van den Brand vier artikelen over ambulante militaire loges (Thoth, 1997-2000); en leverde hij met ‘De werkers van het eerste uur: 1734-1756’ een bijdrage aan de jubileumbundel Vrijmetselaren: 250 jaar (2006). Meer recent verschenen publicaties op basis van bovengenoemd krantenonderzoek. Zo identificeerde Van den Brand een onbekende Nederlandse versie van Prichards Masonry dissected (Mededelingen Stichting Jacob Campo Weyerman 2022).

26 maart 2023. De onderzoeker vertelt: Vilan van de Loo.
‘Broeders in conflict. Vrijmetselaars in militaire kringen in Nederlands-Indië’.
Vanaf 1763 zijn vrijmetselaars aanwezig in Nederlands-Indië. In de 19de eeuw zijn onder de logeleden vaak vooraanstaande KNIL-officieren te vinden. Hoewel de traditie voorschrijft dat binnen de loge niet over religie of politiek mag worden getwist, kwamen conflicten tussen Broeders in het dagelijks leven toch voor.

Dr. Vilan de Loo bespreekt de complexe verhouding tussen generaal Karel van der Heijden, gouverneur van Atjeh, en mr. T.H. der Kinderen, Regeringscommissaris, beiden lid van loge De Ster in het Oosten. In 1881 kwam het tot een botsing waarover de hoofdredacteur van De Java-Bode, vrijmetselaar H.B. van Daalen, scherp zijn mening gaf. Indië smulde van de Broederlijke ruzie.

Geschillen werden dus niet altijd ‘met de troffel der liefde bedekt’, zoals in de loge gebruikelijk was. Vrijmetselaarsidealen konden op gespannen voet staan met persoonlijke ambitie en politieke richtlijnen, zoals deze kwestie laat zien. Met de reconstructie van het conflict komt er ook voor ons een dilemma op tafel te liggen. Wat zou u gekozen hebben?
Over de spreekster: Dr. Vilan van de Loo publiceert over militair Indië. Ze schreef de inmiddels uitverkochte biografie van Van Heutsz, reconstrueerde de geschiedenis van het KNIL in Een eervol bestaan (2021) en werkt nu aan de biografie van de Atjehgeneraal Frits van Daalen (1863-1930). Zijn oom was H.B. van Daalen, die in de lezing een rol speelt.

Praktische informatie
Data: 26 februari en 26 maart 2023
Tijd: 14.00-15.00 uur
Locatie: Vrijmetselarij Museum, Javastraat 2B, Den Haag
Het museum is bereikbaar met bus 22 of 24 (halte Alexanderplein) en tram 1 (halte Vredespaleis). Er is betaalde parkeergelegenheid op het Alexanderplein en rondom Plein 1813. Het museum is helaas niet rolstoeltoegankelijk (entree met trap; eenmaal binnen zijn de etages per lift bereikbaar).

Aanmelden: Via de Eventbrite app, volg daarvoor deze link:
https://www.eventbrite.nl/cc/de-onderzoeker-vertelt-1625809.
NB: vanwege het beperkte aantal zitplaatsen (max. 25) is aanmelding vooraf vereist, en daarbij geldt vol = vol.

Kosten (per lezing): Regulier tarief € 9,50 / OVN-donateurs € 6,50. Dit is incl. museumentree.

Expositie: Zowel voor als na de lezingen is er mogelijkheid om op eigen gelegenheid het museum te verkennen (audiotour beschikbaar bij de balie). De vaste presentatie toont topstukken, waaronder de gouden hamer van Grootmeester prins Frederik. De tijdelijke expositie ‘Vrijheid en Vooroordeel’ belicht vrijmetselarij in de Tweede Wereldoorlog. De gelijknamige catalogus is in de museumwinkel verkrijgbaar. Zie vrijmetselarijmuseum.nl.

Advertentie

Excursie: tentoonstelling Plantage Alkmaar. Alkmaar in Suriname, 1745-heden

Stedelijk Museum Alkmaar    

Donderdag 16 maart 

10.00-12.00 uur, aanmelden bij de kassa bij de hoofdingang

We zijn bijzonder verheugd dat het Stedelijk Museum Alkmaar voor de Werkgroep Achttiende Eeuw een speciaal programma heeft samengesteld. Onder het genot van een kopje koffie of thee en een lekkernij beginnen we de dag in het museumcafé. Daarna zullen we onder begeleiding van dr. Christi Klinkert, een van de conservatoren van de tentoonstelling, de tentoonstelling bezichtigen. Na afloop is het mogelijk om op eigen gelegenheid de tentoonstelling Rijk & onafhankelijk. Maria van Nesse (1588-1650) te bezoeken. 

Wij hopen van harte dat u bij deze dag aanwezig zult zijn. De kosten voor deelname zijn 7,50 euro. Vanwege de toegestane groepsgrootte in de tentoonstelling is de capaciteit beperkt, dus wees er snel bij en schrijf u zo snel mogelijk in. Aanmelden kan tot maandag 13 maart door een e-mail te sturen naar penningmeester@18e-eeuw. Geeft u hierbij alstublieft aan of u in bezit bent van een Museumjaarkaart of een andere kortingskaart.

Graag tot ziens op 16 maart. 

Met vriendelijke groet,

Het bestuur van de Werkgroep De Achttiende Eeuw

Revolutie!: Lied en politiek uit het muzikale geheugen van Nederland – Universiteit Utrecht

Geschiedenisconcert door Camerata Trajectina en liedonderzoekers van de Universiteit Utrecht: Cd-presentatie en feestelijke borrel na afloop!
Wanneer? Donderdag 23 februari 2023, 20.00-21.30 uu
Waar? Academiegebouw (Aula), Domplein 29, Utrecht

Liederen zijn verweven met kantelmomenten in de geschiedenis. Ze spelen een grote rol bij sociale protesten en revoluties. Denk aan de liederen die het actuele verzet tegen het Iraanse regime begeleiden, het gospellied We shall overcome als lijflied van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging, of de Internationale als strijdlied van arbeidersbewegingen.

Veel minder bekend zijn de revolutieliederen die aan het einde van de achttiende eeuw overal in Nederland te horen waren. De jaren rond 1800 waren voor Nederland een tijd vol conflicten, maatschappelijke veranderingen en politieke omwentelingen. De patriotten leverden strijd tegen de prinsgezinden, en met het binnenvallen van Napoleon kwam daar nog een buitenlandse partij bij.

Door een samenwerking tussen cultuurhistorica Renée Vulto en het toonaangevende ensemble Camerata Trajectina zijn deze liederen nu voor het eerst te beluisteren op de cd Revolutie! Camerata Trajectina maakt de complexiteit van de geschiedenis voelbaar. Taal, politiek, cultuur—het lied loopt dwars door dit alles heen. Het is explosief materiaal: zingen stookt de menigte op, zet de tegenstander te kakken, het lied verkondigt het evangelie van iedere partij. Daar waar muziek en tekst samenkomen gaat het bloed sneller stromen.

Tijdens dit geschiedenisconcert nemen de muzikanten van Camerata Trajectina en liedonderzoekers u mee naar het turbulente Nederlandse revolutietijdvak. We maken verbindingen naar andere moment van gezongen protest, van de Opstand tot vandaag de dag, en uiteraard zal er gezongen worden!

Entree: €15
Kaartverkoop: uusalesservices.uu.nl/revolutie-lied-en-politiek-uit-het-muzikale-geheugen-van-nederland
Meer informatie: camerata-trajectina.nl/project/revolutie

CfP: Jaarboek voor Nederlandse Boekgeschiedenis 2024

Het Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis publiceert Nederlands- en Engelstalige artikelen op het gebied van de boekgeschiedenis van de Lage Landen in alle perioden. Voor het 31e Jaarboek, de editie van 2024, verwelkomen wij in het bijzonder bijdragen binnen het thema Ophef.

Schandalen, provocaties en ethische problemen: de één is er door geschokt, de ander smult ervan en weer een ander grijpt het aan om de wereld te verbeteren. Onze huidige samenleving lijkt verdeelder dan ooit, maar is dat wel zo? De redactie van het Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis is op zoek naar artikelen over ophef in de Nederlandse boekgeschiedenis. Voorbeelden van onderwerpen zijn boeken die het verleden ophef veroorzaakten en boeken die in onze huidige cultuur stof doen opwaaien door hun gedateerde inhoud en illustraties. Of denk aan ethische kwesties rondom antropodermische boekbanden!

We verwelkomen artikelen op het gebied van:

• Controversiële auteurs, verzamelaars en publicaties;
• Ethische problematiek rond het boek, uitgeverij en materialiteit;
• Boeken die de wereld hebben veranderd of een maatschappelijke beweging in gang zetten;
• Het gebruik van satire in tekst en beeld;
• Het boek/pamflet als protestmiddel;
• De reactie van lezers op ophef rondom het boek;
• Desinformatie en fake news.

Stuur vóór 1 maart 2023 een voorstel of samenvatting naar de redactie (jaarboeknbv@gmail.com of via één van onze redactieleden). De deadline voor bijdragen aan editie 2024 van het Jaarboek is 1 november 2023.

[English version]

The Yearbook for Dutch Book History publishes Dutch and English-language articles on the book history of the Low Countries in all time periods. For the 31st edition of the Yearbook, to be published in 2024, we welcome in particular contributions concerning the theme Controversy.

Scandals, provocations and ethical problems: some are shocked by them, some delight in them, others use them to change the world. Our current society may seem more divided than ever, but is that truly the case? To explore this issue, the editorial board of the Yearbook for Dutch Book History seeks articles on the role of controversy in the book history of the Low Countries. Contributions might study books that caused controversy in the past, or those that do so in our own age, because of their outdated content or illustrations, or even ethical issues concerning anthropodermic book bindings.

We welcome articles focussing on any of the following subject areas:

• Controversial authors, collectors or publications;
• Ethical issues in the book trade, publishing industry or the materiality of the book;
• Books that shocked society and set in motion broader societal changes;
• The use of satire in text and image;
• The book and pamphlet as means of protest;
• Readers’ reactions to controversial books;
• Disinformation and fake news.

Send your proposal or article summary to the editorial board before 1 March 2023 (jaarboeknbv@gmail.com or via one of our editors). The deadline for contributions to the 2024 edition of the Yearbook is 1 November 2023.

18e-eeuwse Napolitaanse kerststal – Museum Catharijneconvent, Utrecht

Bent u nog op zoek naar een leuke winteruitstap voor gezin of familie? Zoek dan niet verder, en breng een bezoekje aan het Museum Catharijneconvent in Utrecht. Sinds vorig jaar is dit museum de trotse bezitter van een grote, wonderschone achttiende-eeuwse kerststal, afkomstig uit het Italiaanse Napels. Iedereen kan tussen 18 december en 8 januari gratis binnenlopen om te genieten van honderden eeuwenoude, handgemaakte kerststalfiguren die samen een betoverende stad in miniatuur vormen.

De bestaande Italiaanse kerststaltraditie werd door Karel VII van Napels aangegrepen om op grote schaal zijn nieuwe koninkrijk te promoten toen hij in 1735 de troon besteeg. Enkele eeuwen later is het na maanden bouwen en restaureren eindelijk zover: de onthulling van de mooiste kerststal van Nederland. Dit is een grote groep van ongeveer 600 Napolitaanse kerststalfiguren (inclusief mensen, dieren, attributen etc), van zeer hoge artistieke kwaliteit: het is een overweldigend barok spektakel gemaakt door de beste Napolitaanse beeldhouwers, kleermakers, juweliers en muziekinstrumentenbouwers.

Museum Catharijneconvent verplaatst de Napolitaanse kerststal naar een achttiende-eeuws Utrechts decor. Dit levert een spectaculair en herkenbaar resultaat op, voor iedereen gratis toegankelijk. Hieronder krijgt u alvast een voorsmaakje van wat u te wachten staat! Let op: deze foto toont u slechts een klein detail, de stal is namelijk 32 m2 groot.

Foto: Femke Lockefeer

Graag lid worden van de Werkgroep Achttiende Eeuw? Via deze webpagina bent u in een mum van tijd ingeschreven!

In memoriam P.J.A.M. Buijnsters (1933-2022)

Afgelopen week bereikte het bestuur van de Werkgroep het bericht van het overlijden van professor P.J.A.M. Buijnsters (1933-2022). Piet Buijnsters is van onschatbare waarde geweest voor het onderzoek naar de achttiende eeuw. Toonaangevend waren zijn publicaties over Rhijnvis Feith, Justus van Effen, Betje Wolff en Aagje Deken, alsmede over de geschiedenis van kinderliteratuur en het boekenvak. Hij verzorgde ook verschillende tekstedities en werd bekend als publicist over de wereld van het antiquariaat, het verzamelen van boeken en boekverzamelaars. Naast zijn eigen bijdragen aan de Nederlandse letterkunde, speelde hij een belangrijke rol in het bevorderen van het onderzoek naar de 18^de eeuw. Hij was in 1968 medeoprichter van de werkgroep en het bijbehorende Documentatieblad. Bij de gelegenheid in 2016 van zijn benoeming tot erelid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, sprak Wijnand Mijnhardt: Hij was de grondlegger van de Werkgroep Achttiende Eeuw en mag als de vader van de Nederlandse achttiende-eeuw studies worden beschouwd die deze ook in een internationale context wist te plaatsen.

EXCURSIE 4 november: Presentatie van het Jaarboek én bezoekje aan het Rijksmuseum

Vrijdag 4 november 2022

Boekpresentatie:  Kennis tot Nut van ’t Algemeen (Jaarboek De Achttiende Eeuw 2022)

NIAS, Korte Spinhuissteeg 3 in Amsetrdam     

15.00-17.00 uur, Conference Room (zolder)

Excursie: Tentoonstelling Clara de neushoorn

Rijksmuseum Amsterdam: 13.00-14.30 uur, verzamelen om 12.45 uur bij de informatiebalie in het Atrium

Aanmelden: een mail sturen naar penningmeester@18e-eeuw.nl vóór 28 oktober!

Deze maand is het nieuwe Jaarboek De Achttiende Eeuw verschenen en opende in het Rijksmuseum Amsterdam de tentoonstelling Clara de neushoorn. Zowel het jaarboek als de tentoonstelling gaan over de achttiende-eeuwse honger naar kennis en de verwondering over de wereld. Met veel genoegen nodigen we u uit voor de presentatie van het jaarboek en een gezamenlijk bezoek aan de tentoonstelling op vrijdag 4 november.

De overtuiging dat kennis de sleutel is tot maatschappelijke voorspoed en vooruitgang werd gemeengoed in de achttiende eeuw. Geleerde professoren, geletterde vrouwen, vernuftige ambachtslieden, innovatieve ondernemers en ambitieuze bestuurders zochten naar nieuwe kennis om de samenleving te verbeteren. ‘Nut’ werd hierbij breed begrepen—niet alleen in een economische zin, maar ook in de culturele zin van geestelijke vorming. De moderne burger ontwikkelde zich door te lezen en in genootschapsverband. De artikelen in het jaarboek buigen zich over allerlei vormen van kennis en wetenschap—van medische ontwikkelingen en technische vondsten tot literaire, artistieke en religieuze kennis.

De tentoonstelling gaat over het leven van Clara, de neushoorn die door de Nederlander Douwe Mout van der Meer Clara in 1741 vanuit India naar Amsterdam werd gebracht. Het is nu moeilijk voor te stellen, maar tot Clara’s komst was een prent uit 1515 haast het enige wat mensen van een neushoorn kenden. Clara ging maar liefst zeventien jaar als een superster op tour langs grote en kleine Europese steden en trok overal massa’s mensen. Wetenschappers bestudeerden haar, kunstenaars vergaapten zich aan haar looks. We zijn bijzonder verheugd dat Gijs van der Ham, conservator van de tentoonstelling, de werkgroep wil ontvangen voor een exclusief gezamenlijk bezoek aan de tentoonstelling.

Wij hopen van harte dat u bij deze dag aanwezig zult zijn. Aanmelden kan tot vrijdag 28 oktober door een e-mail te sturen naar penningmeester@18e-eeuw.nl. Vermeld hierbij of u de boekpresentatie, excursie of het gehele programma wilt volgen. Voor het bezoek aan de tentoonstelling is de capaciteit beperkt tot 20 personen. Wees er daarom snel bij en schrijf u zo snel mogelijk in. De tickets worden geboekt door de werkgroep en voor deelname betaalt u enkel de entreeprijs van het museum (20 euro). Geeft u hierbij alstublieft aan of u in bezit bent van een Museumjaarkaart of een andere kortingskaart.

Graag tot ziens op 4 november!

 

Symposium Werkgroep Bilderdijk – Reizen in de tijd van Bilderdijk

Op vrijdag 25 november 2022 vindt in de Universiteitsbibliotheek Leiden een symposium van de Werkgroep Bilderdijk plaats. Belangstellenden worden van harte uitgenodigd deze middag bij te wonen

Plaats:                          UB Leiden, Vossiuszaal, Witte Singel 27, 2311 BG Leiden

Toegang:                      Gratis (aanmelden is niet nodig)

Meer info:                    Ton van Kalmthout: a.b.g.m.van.kalmthout@hum.leidenuniv.nl

Programma

14.00-15.00 uur             Algemene Ledenvergadering Vereniging ‘Het Bilderdijk-Museum’

15.00-15.30 uur             Pauze

15.30-15.40 uur             Opening door Rick Honings

15.40-16.05 uur            Marita Mathijsen, Een nieuwe lente, een nieuw begin? De reis van Betje Wolff en Aagje Deken naar Frankrijk in 1788

16.05-16.30 uur            Alina Viermann, ‘Tusschen de aarde en de maan’. Willem Bilderdijks Eene aanmerklijke luchtreis (1813) als voorloper van moderne sciencefiction

16.30.16.40 uur            Muzikaal intermezzo, door singer-songwriter Eveline de Bruin

16.40-17.05                  Ton van Kalmthout, Een dubbel geluk. De huwelijksreis van Willem de Clercq en Caroline de Clercq-Boissevain in 1818

17.05-17.15 uur            Aanbieding Jaarboek Bilderdijk 2022 aan Adriaan van Dis

Circa 17.15 uur             Afsluiting

Congres Vlaams-Nederlandse Vereniging voor Nieuwe Geschiedenis – Getuigen en getuigenissen: Vroegmoderne rechtshistorische bronnen in het onderzoek

Op 28 oktober zal de Vlaams-Nederlandse Vereniging voor Nieuwe Geschiedenis haar jaarcongres verzorgen. Het thema is dit jaar ‘Getuigen en getuigenissen: Vroegmoderne rechtshistorische bronnen in het onderzoek’.

Programma

10.30u               Ontvangst met thee en koffie
11.00u               Opening door voorzitter Dries Raeymaekers
11.15                  Ledenvergadering

11.30u               Wouter Ryckbosch en Tom Bervoets (Vrije Universiteit Brussel)
‘Voor ons zijn verscheenen’: getuigen en hun sociaal profiel in de 18de-eeuwse stad’.

12.00u               Lunch

13.30u               Pauline van den Heuvel (Stadsarchief Amsterdam): Allemaal in Alle Amsterdamse Akten

14.00u               Luke Giraudet (Université Catholique de Louvain)
Crafting a Remission Letter: Witness Testimony and Remissibility in the Records of the Spanish Privy Council, 1540-1633

14.30u               Pauze

15.00u               Jeannette Kamp (Universiteit Leiden)
Van ruzie tot vonnis: een (digitale) speurtocht naar migranten in criminele bronnen en daarbuiten

15.30u               Hylkje de Jong (Vrije Universiteit Amsterdam)
Getuigen en getuigenissen in civiele zaken bij de gerechtshoven

16.00                  Discussie, ingeleid door Elwin Hofman (Universiteit Utrecht)

16.30                 Afsluiting en borrel

Het jaarcongres vindt plaats in Gebouw S (Klooster van de Grauwzusters) van de Universiteit Antwerpen (Stadscampus) en meer bepaald in de promotiezaal.

Meer informatie over registratie e.d.: https://www.vnvng.eu/2022/09/13/jaarcongres-2022-getuigen-en-getuigenissen-vroegmoderne-rechtshistorische-bronnen-in-het-onderzoek/

Wordt verwacht – Abraham Trembley et autres précepteurs suisses en Hollande. Correspondances (1733-1801)

Binnenkort verschijnt bij Garnier in Parijs het nieuwe boek van Kees van Strien onder de titel Abraham Trembley et autres précepteurs suisses en Hollande. Correspondances (1733-1801) (Classiques Garnier, 2022).

Het betreft Franstalige Zwitserse huisonderwijzers die in de achttiende eeuw zeer gezocht waren voor de opvoeding van jongens uit hogere kringen in de Republiek, waar Frans de voertaal was. Deze ‘gouverneurs’ woonden in bij de familie en waren vaak aangenomen voor een beperkt aantal jaren, zodat ze regelmatig van baan wisselden. Niet iedereen was geschikt om te werken met jonge kinderen, maar er was ook vraag naar studiebegeleiders aan de universiteit of als reisleider om een afgestudeerde langdurig te vergezellen in het buitenland.

Na een algemene inleiding volgt een bloemlezing van nog nooit uitgegeven brieven geschreven door deze gouverneurs aan de ouders of andere familieleden van hun leerlingen. Ook van de ouders aan hun ‘plaatsvervanger’ en in mindere mate van de leerlingen zelf. Via deze teksten volgen we de gouverneur in Holland van zijn aanstelling tot zijn vertrek. Ofwel met een nieuw contract in Holland of na gedane arbeid terug naar Zwitserland. In beide gevallen bleef er vaak een nauwe en hartelijke band tussen leerling en leermeester.